Ko je sve Kosmajem hodio i s kosmajskog izvora vodu pio

ISTORIJA KOSMAJSKOG KRAJA (1)

Kosmajski kraj, zbog plodne zemlje i pogodne klime bio je naseljen od prastarih vremena. U njega su dolazili mnogi stari narodi: Huni, Goti, Gepidi, Rimljani, Avari i mnogi drugi. Dugo su vremena oni na ovom prostoru boravili, međusobno se borili za prevlast i satirali do istrebljenja, da bi na posletku, sasvim iščezli. Ipak duboko u zemlji ostali su tragovi njihovih civilizacija koje arheolozi počesto otkrivaju i iznose na svetlost dana.
Prva slovenska plemena koja su u VI veku doselila u rimsku provinciju Gornju Meziju (današnju Srbiju), zatekla su u njoj tatarsko-hunski narod – Avare (Obre) kao i do temelja porušene nekadašnje rimske gradove, naselja i spomenike od Sirmiuma (Srem. Mitrovice), Singidinuma (Beograda) do Naisusa (Niša), na prostoru gde se rodio veći broj rimskih careva. U današnje vreme tragovi starih Rimljana pronađeni su u KOVAČEVCU na lokalitetu Livadica, zatim na lokalitetu Bunarine na VAROVNICAMA, na JABLANICI iskopavani su zidani objekti, a na KOSMAJU pronađen je rimski sarkofag, koji se danas nalazi pored manastira Pavlovac. Po starim zapisima, u našem kraju je bilo zbijenih rimskih naselja “gde je mačka mogla s krova na krov ići”.
Zbog sve veće koncentracije Slovena na Balkanu, Avari su postepeno potiskivani na sever, ili su se utapali u slovenski živalj. Rimsko carstvo nije moglo da sačuva te oblasti kao ni naslednica Vizantija ali zauzimanje i zadržavanje tih teritorija Sloveni su platili mnogim životima. Ostaci naselja starih Slovena iz 7. veka iskopavani su u BATAŠEVU 1988. u Dalmatinskoj ulici, a iz perioda od 9. do 11. veka često se nalazi vizantijski novac u dolini LUGA. Oslabljena ranijim upadima varvarskih plemena Vizantija nije mogla sprečiti masovne prodore Slovena u južni deo Balkanskog poluostrva u predeo severno od Olimpa. Sloveni su pre formiranja svojih država u Vizantiji postali slobodni seljaci sa obavezom služenja vojske što je znatno osnažilo oslabljenu Vizantiju.
Veliki središnji srpski plemenski savez nastao je između Bosne, Ibra, Pive i Tare, na severu do Tuzle. U pismenim zapisima prvi put na Balkanu pominje se ime Srbin 822. godine. Prvi srpski knezovi Vlastimir, Časlav i Vojislav vladali su srpskim zemljama u IX, X i XI veku (Duklja – Zeta).

NEMANJIĆI
Tokom XII veka središte srpske države postala je planinska oblast Raška, čiji su župani priznavali vrhovnu vlast Vizantije. Osamostaljenje i širenje Raške, kao jezgra srednjevekovne Srbije, počelo je pod Stefanom Nemanjom (1171-1195), rodonačelnikom dinastije Nemanjića. U vreme njegove vladavine srpska država se širi i na krajeve između Zapadne i Velike Morave, a Nemanjin sin Sava osnovao je u Srbiji srpsku pravoslavnu crkvu. U XI veku preko Srbije su prolazili krstaši na svom osvajačkom putu u Jerusalim, vitezovi s crvenim krstom na svojoj odeći. Iako lepo dočekani od srpskih vladara, surovi Evropljani sa severa, pljačkali su narod i otimali srpske devojke uz put, tako da su Srbi morali da organizuju čete koje su pratile krstaške karavane, i iznenadnim prepadima otimali svoje žene i vraćali ih kući.
Tragovi srpskih naselja u našem kraju u 13. veku nađeni su u KORAĆICI gde je nađen novac iz vremena kralja Stefana Vladislava (1234-1243) a u RAJKOVCU novac iz vremena kralja Uroša I (1243-1276).
Godine 1284. srpski kralj Dragutin, oženjen ugarskog kralja unukom, kao vazal upravljao je Beogradom i Mačvom kada je severna Šumadija ušla u sastav srpske srednjevekovne države. Po legendi on je podigao crkve u KASTALJANU, KOKORINU i metoh u VEL IVANČI.
Kralj Milutin je digao Srbiju do glavne balkanske sile. Njene granice obuhvatile su prvi put novu prestonicu Beograd. Godine 1319. Mađari su napali na Milutina sa severa, u Mačvi i Beogradu. Jedna vojska je na juriš uzela Beograd i zapalila ga. Ali nije mogla da ide dalje od KOSMAJA.
Najveću moć postigla je srednjevekovna Srbija za vreme Cara Dušana (1331-1355) koji je u prvom ratu s Vizantijom, goneći Mađare, stizao do Save i Dunava. Godine 1346. Dušan se proglašava za cara pošto je okupio pod svojom krunom ogromnu zemlju od Save i Dunava do Korinta, Neretve i Tasosa u Egejskom moru. Da bi regulisao ovaj konglomerat naroda i običaja u Skoplju 1349. donosi Dušanov zakonik kojim se uređuje ukupan život države. Još za vreme cara Dušana Turci prodiru na Balkan.
Kad god je car Dušan ratovao na jugu carevine u KOSMAJSKI kraj su upadali Mađari (Avari). Njihove osvajačke pohode sprečavala je Dušanova carska konjica i terala ih daleko preko Save. U dubodolinama KOSMAJA, koje su tada bile na periferiji severne oblasti srednjovekovne srpske države, bujao je život uprkos ratovima. Srpska plemena su se za vreme cara Dušana delila na bratstva, rodove i porodične zadruge. Na čelu plemena je stajao starešina koga je birao plemenski zbor. Njemu su pomagali knez i plemenski vojvoda. Pleme je živelo u jednoj župi, bratstva su živela u više sela, a svako selo je imalo svoj omeđeni atar.
U vreme kralja Dragutina a osobito za vreme vladavine cara Dušana, kneza Lazara i Branka Rastislalića u KOSMAJSKOM kraju je bio veliki priliv Srba. U našem kraju u dolini MILATOVICE pronađena je keramika iz 12. i 13. veka koja potiče od Srba iz tog doba.
Car Stefan Uroš Nejaki (1355-1371) je nasledio od oca veliku državu ali je doživeo totalni raspad carstva. Za suvladara uzeo je Vukašina Mrnjavčevića, oca Kraljevića Marka, i uzdigao ga za kralja. Vukašin je izgubio bitku s Turcima na Marici 1371. gde je i sam poginuo. Iste godine umro je car Uroš. Mnogi srpski velikaši prihvatiše tursko vazalstvo, a od velike države Cara Dušana ostala je samo središnja i zapadna Srbija i Zeta. To je bio i kraj dinastije Nemanjića.

KNEZ LAZAR
Knez Lazar Hrebeljanović (1371-1389) je samostalno upravljao oblašću u slivu triju Morava s prestonicom u Kruševcu i bio je oženjen Milicom, ćerkom kneza Vratka potomka Nemanjića. Ostalim srpskim oblastima upravljali su drugi velikaši. Knez Lazar je nosio titulu “gospodar svih Srba” koju je priznavala Pećka patrijaršija. Lazar je sa svojim zetom Vukom Brankovićem osvojio krajeve od Rudnika do Kosova, na severu Kučevo i Braničevo, Golubac i BEOGRAD, a bračnim vezama svojih ćerki učvrstio veze sa ostalim velikašima. Pre Kosovske bitke severoistočna Srbija bila je gusto naseljena oblast koju je politički organizovala porodica Rastislalića. Godine 1379. knez Lazar je KOSMAJSKI kraj pripojio Moravskoj Srbiji, a godine 1381. knez je neka sela iz našeg kraja dodelio manastiru Ravanici u vreme dok je ovim krajem vladao Ljudina Bogosav, vlastelin kneza Lazara.
Pred Kosovsku bitku i Vizantija i Bugarska padaju u vazalstvo Turcima. Pored svoje vojske, zatim vojske Vuka Brankovića i odreda kralja Tvrtka I koji je predvodio vojvoda Vlatko Vuković, Lazar nije imao druge pomagače u ovoj bici. Na Vidovdan 1389. na Kosovu u žestokom sudaru dve vojske, poginula su oba vladara. “Pobeda nije ostala ni Turcima ni Srbima jer je bila velika pogibija.” Junačko delo vlastelina Miloša Obilića i mučenička smrt kneza Lazara ulaze u epiku. Mošti kneza Lazara prenete su u zadužbinu manastir Ravanicu, zatim u fruškogorski manastir Vrdnik, odatle u toku II sv. rata u Sabornu crkvu u Beogradu. Te godine KOSMAJSKE vojvode Dukoje i Stojan Popović poveli su u boj na Kosovu po 400 ratnika, a neki Veselin iz VLAŠKE (Kokorin) 70 ljudi. Po legendi svi do jednog su izginuli. Jedna od legendi beleži da se i srpski junak Kosančić Ivan, koji je poginuo u Kosovskom boju, po predanju rodio na KOSMAJU u selu Kosanac (kasnije nestalo). Po jednoj rekonstrukciji Kosovske bitke srpski vitezovi su bili oklopljeni, kao i svi drugi vitezovi Evrope, pa se danas možemo pitati koliko je takvih oklopnika na Kosovo stiglo i iz kosmajskog kraja. Srbi su sa svojim teškim oklopljenim konjima i svojim dugim kopljima i mačevima u prvom naletu potpuno razbili i razdvojili mnogobrojniju laku tursku konjicu, ali u nastavku bitke došla je izražaja pokretljivost turske konjice koja je uspela da uspostavi ravnotežu.
U KOVAČEVCU na lokalitetu Doganja pronađena je ostava sa 1.200 novčića od kojih je veći deo iz vremena posle smrti kneza Lazara. Novac sličnog tipa iz tog vremena, nađen je i u selu VLAŠKA.