Naseljavanje Šumadije 

ISTORIJA MLADENOVAČKOG KRAJA (6)
Ko je sve Kosmajem hodio i s kosmajskog izvora vodu pio

Naseljavanje Šumadije

Posle Kosova Srbi su se selili na sever u dolinu Morave i današnju Šumadiju, pa je putnik namernik mogao da vidi lep i gusto naseljen kraj. Tako je bilo do pada Smedereva kada nastupaju katastrofalne promene. Retki putnici kroz Srbiju su svedočili o “zemlji kakva je bila posle stvaranja”: “Čitavih šest dana mi zalazimo u veličanstveni i večiti hlad, ne videći ništa drugo do beskrajne redove ogromnih bukovih stabala, talase lišća koje vetar njiha, pravi lisni okean. Cela Srbija je zarasla u šumu tako da drvo nije imalo nikakvu vrednost.” Šumadija je postepeno zarastala ponajviše u hrastove i bukove šume, potom grabove, ljeskove, lipove, klenove, brezove… Hrast lužnjak je dostizao visinu preko 30 m i obim od nekoliko metara.
Sela su nestajala ili se selila duboko u šumu, u jaruge udaljene od puteva, tako da se nisu mogla videti ni s koje strane, a još teže je bilo doći do njih i to samo peške. Malobrojno stanovništvo uglavnom je živelo od stočarstva manje od zemljoradnje (ječam, raž, ovas, pšenica). Velike šume pune žira bile su pogodne za gajenje svinja. U Međulužju je bilo domaćina i sa po 200 svinja u šumi, a bogastvo jednog domaćinstvo merilo se po broju stoke a ne po površini zemlje koju koriste.
Seoske kuće su bile raštrkane u šumskom moru, u prvoj polovini 19. veka Vuk Karadžić je beležio da sela imaju po 20-30 kuća a da pojedina sela zauzimaju prostor veći od Beča. Po ovom šumskom okeanu Šumadija je dobila ime. Zbog turskih zuluma sela su bila daleko od velikih drumova po gudurama i vrletima zaklonjena gustim šumama, do kojih nije bilo nikakvih puteva. Od kosovske pogibije do pada Smedereva (1389-1459) Šumadija je bila prepuna naroda, što se vidi i iz činjenice da danas bezmalo nema sela u kojem ne postoje spomenički ostaci i tragovi iz toga doba. Turskim osvajanjem Šumadija gubi deo stanovništva, koji beži u Hercegovinu i Konavle, ili prelazi preko Save i Dunava, ali znatniji deo ostaje, i prima nove pridošlice.
U Šumadiji, su, prema ispitivanju Cvijićevih đaka i sledbenika, prevagu u stanovništvu imali doseljenici sa crnogorskih brda, osobito s visoravni oko Durmitora i od Pive, zatim od Pešteri i Sjenice. Nigde se doseljenici nisu tako brzo prilagođavali novoj geografskoj i društvenoj sredini i nigde se nisu toliko ukrštali kao u Šumadiji, gde su i zemlju mogli slobodno zauzimati. Izuzetak u Šumadiji čine porodice koje su u njoj od Kosovske bitke. Gro današnjeg stanovništva je doseljeno posle 1690. godine, ili se smestilo, posle lutanja, prilikom većih i manjih seoba 1718, 1737. i 1788, u vreme Kočine krajine.
U potvrdu ovome služi i činjenica da su potomci tzv. osnivača naselja najbrojnije i najrazgranatije familije u selu i da su položaji koje imaju njihova imanja i mesta na kojima su im kuće odista najpovoljniji. Prirodno, onaj ko se prvi nastanjuje ima tu prednost da bira najbolje tle, sunčanu stranu, plodno zemljište, položaj uz izvor i reku, jer je voda bitan preduslov življenja.
Šumadija je primila stanovništvo iz svih srpskih krajeva širom Balkana. Stanovništvo Šumadije je sastavljeno od pripadnika svih selidbenih struja, pogotovu dinarskih, koje su se pokrenule posle kosovske pogibije, da bi iza pada Srbije 1459. godine, bilo najživlje u 17. veku, kada je, u stalnim i masovnim seobama ispremeštano sve stanovništvo od Demir kapije do Zagrebačke gore.
Šumadijski rodovi uglavnom potiču iz Crne gore, ali se zaboravlja da je stanovništvo Crne Gore prethodno tamo naseljeno iz drugih srpskih krajeva, a ponajviše iz Stare Raške i Kosova.
Nesumnjivo je da su u najpretežnijem broju šumadijska naselja vrlo starog postanja, što svedoče stara groblja u njima i starinački rodovi koji su se održali do danas, te prema tome, život u ovom predelu nikada nije utihnuo. Ovo potvrđuje i to što se u srednjovekovnim spisima i turskim okupacionim popisima bezmalo sva šumadijska sela pominju pod današnjim nazivima. Stoga je ispravnije reći da su tzv. osnivači naselja zapravo obnavljači života u naseljima koja su zatekli kao pusta ili porušena.
Ponovno masovnije naseljavanje ovih krajeva počinje u drugoj polovini 18. veka baš za vreme vladavine beogradskog vezira Mustafe paše, kada su knežine imale autonomiju, a Turci nisu smeli da zalaze po selima. Vekovni proces odseljavanja i bežanije bio je prekinut. Novi doseljenici zauzimali su “ničiju” zemlju, svako onoliko koliko je smatrao da mu je potrebno. Sekirom zatesano drvo označavalo je granicu zauzetog imanja.
Po Drobnjakoviću i u mladenovačkim selima preovlađuju doseljenici iz dinarskih krajeva osim Kovačevca i Pružatovca, gde preovlađuju doseljenici iz Kosova i Metohije, i Vlaške, gde su doseljenici većinom iz moravsko-vardarske struje. Računa se da je uoči ustanka u Beogradskom pašaluku bilo oko 1800 sela razvučenih na velikom prostranstvu a u njima je bilo od 30 do 50, a sasvim retko do 100 kuća, sa sve ukupno oko 478.000 stanovnika. U retkim gradovima i palankama živeli su Turci, Cincari, Grci, Jevreji i ređe Srbi.