Obrenovići
Ko je sve Kosmajem hodio i s kosmajskog izvora vodu pio
OBRENOVIĆI
Godine 1839. Knjaz Miloš se odriče prestola u korist starijeg sina Milana Obrenovića i napušta Srbiju. Milan će vladati vrlo kratko, i njegov mladji brat Mihailo će u prvom mandatu vladati samo tri godine. Opštinski prihodi 1839. ubirani su od kantara, meana (gradske, seoske, drumske), žirovnice, drva za ogrev i japije, alije i dr. Opština Kovačevac 1839. imala je 95 domova sa 110 poreskih glava, Granice 36/35; Vel. Krsna 127 kuća a Dubona 56 kuća.
Godine 1840. izvršeno je naimenovanje vrhovnog kneza Mihaila Obrenovića po sultanovom fermanu. Ustoličenju su prisustvovali odabrani žitelji deputati iz našeg kraja: Stevan Davidović iz Vel. Krsne, predsedatelj primiriteljskog suda, zatim Ilija Radivojević iz V. Krsne, Stevan Živanović iz Kovačevca, Pavle Ćirić iz Granica, Mratinko Milanović iz Dubone… Te godine bila je buna naroda sreza Jaseničkog, takođe i bunt Anastasa Logofeta aračlije ciganskog, kao i ustanovljenje prvih pošta.
Za prenos pošte i raznih naređenja Turci su imali tatare koji su ostali u Srbiji i posle ustanka sve do pojave železnice. Od Beograda do Carigrada bilo je 17 tatarskih stanica – mezulana, gde su se menjali konji. Tatari se nisu menjali oni su taj put morali da izdrže i pređu za 183 sata u 7-10 dana. Na Carigradskom drumu, Turci su na svakih pedesetak kilometara (11 do 12 sati pešačenja).podizali po jednu stanicu, tzv mezulanu, gde su poštonoše ili tatari, kako su ih još zvali, ostavljali surudžijama donetu poštu, preuzimali lokalnu, menjali konje… U vreme kneza Miloša, takvih mezulana je u Beogradskom pašaluku bilo tri. Prva je, dabome, bila u Beogradu, druga u Palanci, a treća u Jagodini. Pravi podvizi tatara odigravali su se ukoliko su bili svesni da nose dobre vesti za državu i dinastiju, jer su osnovano očekivali dobar „muštuluk“, odnosno nagradu.
Izjednačavanje Cigana sa ostalim građanima Srbije ustanovljeno je od Đurđeva dana 1840. godine.
Godine 1841. usledilo je premeštanje državne uprave iz Kragujevca u Beograd a te godine ukinute su alije. Put između ove dve srpske prestonice vodio je kroz mladenovački kraj pa su Kosmajci mogli na drumu i lokalnoj meani videti i pozdraviti sve srpske prvake. Godine 1842. mladi knez Mihajlo Obrenović morao je da napusti Srbiju.
Proklamacija kneza Aleksandra Karađorđevića, sina Karađorđevog (vladao 1842-1858), koji je dotad bio ađutant kod kneza Mihajla, održana je 2. septembra 1843. godine. To je značilo pobedu ustavobranitelja i Srbija je počela da postaje moderna država.
Lovci su bili aktivni u našem kraju i u 19. veku. Godine 1844. Građanskim zakonikom zabranjuje se zauzimanje puste zemlje, a po spisku iz te godine, u Kovačevcu je odstreljeno 230 vrana i 400 vrabaca, u Granicama 50/150, u Krsni 300/450, u Duboni 130 vrana i 280 vrabaca itd. Propaganda za gajenje svilene bube vođena je 1846. godine. Po popisu iz 1846/47. selo Mladenovac je imalo 52 kuće, Kovačevac je imao 110 kuća, Granice 30, Dubona 60, Vel. Krsna 150 kuća…
Knjaz Miloš je sve alije (nenastanjene šume i utrine) popisao. Alija Dubona bila je dužine 15, a širine 10 minuta hoda. Kada su s vremenom alije naseljene došljacima one su proglašene selima pod istim imenom. Sela koja su imala svoje stare šume plaćala su za žirenje svinja (žirovnicu) samo 12 para po bravčetu, dok su sela sa strane koja su dogonila svoje svinje plaćala 32 pare. Svi prihodi od žirenja prikupljali su kmetovi i upućivali državnoj kasi.
Velika alija Makovica, koja je ranije pripadala spahiji sela Kovačevca, imala je jedan sat pešačkog hoda dužine i 20 minuta širine, jedan deo je bio pod žiratnom zemljom a tri dela pod rodnom gorom. Godine 1843. u Makovici imaju učešća sela V. Krsna, Kovačevac i Granice iz okruga Smederevskog i Vlaška, Mladenovac i Rajkovac iz okruga Beogradskog. Ova sela su Makovicu koristila za žirenje svinja, krčenje šuma i stvaranje njiva, livada i vinograda.
Zbog Makovice će se ova sela teško zavaditi. Nastao je spor koji je trajao 11 godina od 1843. do 1854. godine.
U tom sporu angažovao se i knez Aleksandar Karađorđević i članovi državnog saveta, ali za svaki predlog uvek je jedna strana bila nezadovoljna. Godine 1847. određena je komisija koja je izvršila podelu na dva dela ali su tužbe i protiv-tužbe potrajale do 1854. godine. (Srećko Radosavljević i Radovan Ilić iz Sela Mladenovca žalili su se i u svoje ime protiv Kovačevca zbog žirovnice).
Milovan Janković iz Vlaške stupio je 1846. u prvu godinu filosofije u tadanjem Kn. Srpskom Liceju u Beogradu koji je osnovan 1838. godine (nemam podataka da li je neko iz Kosmajskog kraja pohađao Veliku školu osnovanu 1808).
Licejci Milovan Janković i J. Grujić osnovali su družinu “Dušanov polk” koja se zalagala da se zbaci knez Aleksandar i dovede na presto knez Mihailo i zatim isteraju Turci sa srpskih zemalja i osnuje veliko srpsko kraljevstvo. Milovan je aktivno učestvovao na velikoj Petrovskoj Skupštini u Kragujevcu 1848. a 1856. postao je profesor narodne ekonomije i finansija na Liceju. Milovan se beleži kao najstariji pisac iz mladenovačkog kraja.
Porodična imena i prezimena u Srbiji se još nisu bila ustalila i često su bila menjana, sve dok 1851. nije izašla uredba da se prezimena jednom zauvek utvrde. Ali proces utvrđivanja prezimena će potrajati do osamdesetih godina 19. veka. Po odobrenju Turske godine 1852. engleski inženjeri došli su u Srbiju i sasvim verovatno u kosmajski kraj da trasiraju železničku prugu ali ih je knez Aleksandar proterao jer ga sultan i Porta nisu pitali za odobrenje.
Godine 1853. u Kragujevcu u Vojno-tehničkom zavodu se liju prvi topovi a tih godina ponovo radi rudnik u Majdanpeku. Od 1855. do 1860. Vukova reforma je zaživela i u Srbiji se govori i piše narodnim jezikom.
Godine 1858. Svetoandrejskom skupštinom vraćena je dinastija Obrenovića, usledio je povratak knjaza Miloša u Srbiju. Na toj znamenitoj skupštini Milovan Janković je bio beogradski poslanik i jedan od tri sekretara skupštine, a po povratku staroga kneza Milovan je vršio neko vreme dužnost ličnoga kneževog sekretara. Godine 1859. od ušorenog dela sela Vrbica knez Miloš osniva Aranđelovac. Međutim, 1960. knjaz Miloš je umro. Nasledio ga je knez Mihailo Obrenović koji je vladao od 1860. dok nisu izvršili atentat na njega 1868. godine. Od 1868. Srbijom vlada Namesništvo i maloletni knjaz Milan Obrenović (vladao 1872-1889).
Kralj Aleksandar Obrenović vladao je od 1889. do 1903. godine.
Društvo srpske slovesnosti osnovano je 1842. i na inicijativu omladine, budućih liberala kojima je pripadao Milovan Janković iz Vlaške. Na godišnjem skupu Društva 1864. sa Vl. Jovanovićem predložio je da se za članove izaberu Garibaldi i sin A. Hercena. Zbog toga je vlada suspendovala Društvo srp. slovesnosti i 1864. osnovala “Srpsko učeno društvo”. U oba ova društva “poznati Mladenovčanin” Milovan Janković je bio ugledan član. Milovan Janković je zauzimao visoke državne funkcije u Srbiji tokom vladavine pet srpskih vladara u 19. veku: kneza Aleksandra Karađorđevića, knjaza Miloša, kneza Mihaila, kralja Milana i kralja Aleksandra Obrenovića. Milovan je sagradio niz kuća u Beogradu, najviše u Kosovskoj ulici. Preminuo je 1899. i sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.
